طبقه بندی مخازن سوخت گاز مایع بدان سبب که ممکن است بطرق مختلف انجام گیرند و هیچیک نیز رضایت بخش نیستند مشکل بنظر میرسد. بطور کلی سه نوع مخزن سوخت وجود دارد: سیلندرهای قابل حمل، مخزن های روی زمین و مخزن های زیرزمینی. یک طبقه بندی معمولی شامل سیلندرهای ساده قابل حمل و مخازنی که قابل حمل نیستند میباشد. این طبقه بندی كم و بيش صحیح است ولی استثنائاتی هم وجود دارد. بعضی از مخازن که در رده سیلندرها قرار دارند بعلت بزرگی به آسانی قابل حمل نمی باشند و از طرف دیگر خیلی از مخازن کوچکتر در مواردی به کار می روند که میتوان و باید آنها را جابجا کرد.
برای راحتی بیشتر طبقه بندی زیر برای مخازن گاز مایع پیشنهاد شده است:
مخازن DOT، این مخازن بر مبنای رده بندی های وزارت حمل و نقل آمريكا ساخته شده اند که به آن عموما سیلندر گاز مایع اطلاق میکنیم. البته این طبقه بندی قبلا و تا اول آوریل ۱۹۶۷ زیر نظر ICC انجام میگرفت.
مخازن ASME، این مخازن بر مبنای ضوابط جامعه مهندسین مکانیک آمریکا ساخته شده اند و عموما همان مخازن غیر قابل حمل میباشند.

جنبه های اساسی زیر به همه مخازن سوخت مایع صرف نظر از نوع آنها مربوط میباشند:
1- مخازن گاز مایع، مخازن تحت فشار نسوز هستند، به عبارت دیگر آنها شبیه به دیگ بخاری میباشد که برای حمل یک محصول تحت فشار طراحی شده اند. از طرف دیگر به وسیله آتش گرما به مخزن اعمال نمی شود .

۲- تمام مخازن گاز مایع بر حسب ضوابط معینی ساخته شده اند که بیشترین ایمنی را برای ذخیره سازی محصول تضمین میکنند. روش به کار رفته و شیوه ساخت طوری است که قدرت واقعی مخزن چندین برابر فشار کار طراحی است.

3-هر مخزنی که در سرویس گاز مایع به کار می رود برای یک فشار کار مشخص که روی آن به طریقی ذکر شده استفاده می شود . این فشارهای کار به اندازه کافی بیشتر از فشار معمولی محصول است، و فشاری که باعث ترکیدن می شود چندین برابر فشار کار است .

 مخازن DOT (ICC)
حروف اولیه DOT روی مخزن نشان میدهد که آن مخزن بر مبنای رده بندی های وزارت حمل و نقل آمریکا ساخته شده است. البته اکثریت مخازن از این نوع مطابق با طرحهای قبلی ICC بوده اند ولی از سال ۱۹۶۷ بطور کلی تولیدی برمبنای ضوابط ICC صورت نگرفته است. در این طبقه بندی مخازنی که به وسیله راه آهن حمل می شوند، مخازن سوختی که با وسایل نقلیه حمل و نقل میگردند و سیلندرهایی تا ظرفیت ۱۲۰ گالن آب وجود دارد. نمونه مخازن این طبقه بندی در شکل ۱ نشان داده شده اند. اندازه ها و ظرفیت آن هایی که بطور معمول مصرف می شوند در جدول 1 آورده شده است.
علامتهای زیر عموما روی مخازن DOT (ICC) دیده می شوند:

ردیف جلو (از چپ به راست): شماره ،۱ سیلندر با ظرفیت 91/0 پوند پروپان و شماره های ۲ و ۵ سیلندرهایی با شیرهای مخصوص که به بخاری گازی وصل می شوند. شماره های ۳ و ۴ با ظرفیت های 5 و 11 پوند برای تریلی ها و مصرف صنعتی. سیلندر ۵ پوندی ممکن است د در محل های سرپوشیده استفاده شود و شماره ی ۶ سیلندر ۲۰ پوندی که برای تریلرها و مصارف صنعتی کوچک به کار می رود. شماره های ۷ و ۸ و ۹ در پوشای برداشتنی داشته و دارای ظرفیت های ۴۰ و ۲۵ و ۲۰ پوند می باشند. سیلندر شماره ی ۱۰ قابل حمل معمولی است. به علت وجود شیر مخصوص سیلندر در این نوع احتیاجی به درپوش محافظ دائمی نیست.

ردیف عقب سمت چپ: سه مخزن افقی، مخزن اول با ظرفیت ۲۰۰ پوند، مخزن دوم با ظرفیت ۴۲۰ پوند و قطر ۲۴ اینچ و مخزن سوم با ظرفیت ۴۲۰ پوند و قطره ۳۰ اینچ.

ردیف دوم: شماره ۱ سیلندر ۱۰۰ پوندی پروپان استاندارد با کف دولایه ای که آن را در مقابل خورندگی و زنگ زدگی محافظت میکند. شماره ۲ سیلندر تراکتوری قطر  14 اینچ و ظرفیت ۶۰ پوند پروپان، شیر و منضمات دیگر همه در داخل حلقه حفاظتی قرار گرفته اند. شماره های ۳ و ۶ سیلندرهایی برای لیفتراک با ظرفیت های ۱۴ تا 5/43 پوند پروپان. هر یک مجهز به فشار سنج شناور شیر هوا و خروجی مايع .

ردیف عقب: چهار سیلندر با ظرفیت های ۲۰۰،۳۰۰،۴۲۰ و ۱۵۰ پوند پروپان، به حلقه حفاظت دائمی سرپوش های قابل برداشت توجه کنید. هر سیلندر شامل ترکیبی از شیرهای زیر می باشد: شیر اطمینان، شیر خط سرویس، فشارسنج با سطح مایع ثابت و شیر پرکننده. سیلندر ۴۲۰ پوندی یک فشارسنج شناور در داخل حلقه محافظ دارد.

عدد کد DOT یا ICC
این عدد شماره ایست که مخزن برمبنای آن ساخته شده است برای مثال علامت “DOT-4BA-240” نشان میدهد که این مخزن بر حسب مشخصات 4BA ساخته شده و فشار کار آن ۲۴۰ پوند است. عدد اخیر نشان میدهد که این سیلندر برای پروپان یا هر نوع گاز مایع با فشار بخار کمتر مناسب است.

جدول ۱
اندازه و ظرفیت سیلندرها از نوع DOT(ICC)

یک عدد سری و یک علامت مشخص کننده: مانند خیلی از محصولات، به منظور بالا بودن کیفیت بازرسی، هر موسسه بازرسی باید مهر رسمی خود را داشته باشد. تا چنانکه بعدا عیبی در مخزن پیدا شود به وسیله این مهر موسسه مربوطه شناخته شود.

تاریخ آزمایش: آزمایش قبل از آنکه مخزن مورد استفاده قرار گیرد انجام می شود و برای مقاصد عملی تاریخ آزمایش را همان تاریخ ساخت محصول حساب میکنند و تاریخ آزمایش طوری روی مخزن نوشته می شود که برای آزمایشهای بعدی جای کافی باقی بماند.

مالكيت: به وسیله اسم یا آدرس یا حروف اولیه با علائم دیگر نشان داده می شود. این امر کار را آسان میکند زیرا در قسمت ۴۰۳۰ شماره ۵۸ NFPA آمده است که مخازن باید به وسیله مالک یا تحت نظر او پر شوند .

ظرفیت آبی: این مقدار ظرفیت بر حسب مقدار پوند آبی که در مخزن جا میگیرد روی آن نشان داده می شود. این امر برای پر کردن مناسب مخزن اساسی است زیرا ماکزیمم دانسیته پر کردن مجاز بستگی به ظرفیت آبی برحسب پوند دارد.
اگر ظرفیت آبی سیلندری 1/۲۳۸ پوند باشد ظرفیت پرویان آن پوند ۱۰۰=۴۲/0 × ۲۳۸/1 خواهد بود.

وزن خالص: این مقدار وزن سیلندر خالی با شیر است ولی اگر شیر درپوش داشته باشد بدون وزن درپوش حساب می شود. وزن خالص نشان داده شده در موقع پر کردن باعث سهولت کارو صرفه جوئی در وقت است و سوخت یک مخزن با کم کردن وزن خالص از وزن كل بدست می آید.

برچسب زدن سیلندرها: برحسب ضابطه جدید ۳۱ دسامبر ۱۹۷۱ برای نشان دادن نوع گاز مخزن روی مخازن گاز فشرده برچسب زده می شود. این امر مربوط به همه مخازن ICC و DOT بوده و غیر از علائم قراردادی است که در بالا گفته شد. این علائم باید خوانا، بادوام با رنگ مشخص بوده و در شرایط خوب حفظ شوند.

آزمایش مجدد سیلندر: البته تولید کننده، در مورد آزمایش اولیه مخازن DOT که به بازار عرضه میکند مسئولیت دارد. ولی بمحض آنکه این مخازن مورد استفاده قرار گیرند این آزمایش بایستی توسط مالک یا توزیع کننده مطابق با ضوابط DOT صورت گیرد.
در ابتدا یک آزمایش هیدرواستاتیکی برای سیلندرهای گاز مایع توصیه شده بود و بعدا یک آزمایش هیدرواستاتیکی دیگر توصیه شد. تجارب صنعت در مورد ایمنی سیلندرها معمولا خوب بوده و این امر منجر به این شد که ضوابط چندان سختی در این مورد وضع نشود.

با روش حاضر که از طرف ضوابط DOT مجاز شده است اولین آزمایش مجدد برای سیلندرهای گاز مایع ۱۲ سال بعد از تاریخ آزمایش اولیه است. آزمایشهای بعدی ممکن است به یکی از دو طریق زیر انجام شوند.

1-یک آزمایش هیدرواستاتیک اصلاح شده همراه با امتحان دقیق هر ۷ سال یکبار بعد از ۱۲ سال اول. سیلندرهایی که به این طریق آزمایش می شوند باید تاریخ، ماه و سال آزمایش و به دنبال آن حرف ” S” روی آنها نوشته شود.
2-بجای یک آزمایش هیدرواستاتیک یک بازرسی بصری از سیلندرهای گاز مایع به عمل میآید که جزئیات آن در جدول بعدی خواهد آمد. این نوع آزمایش بایستی هر ۵ سال یکبار بعد از اولین آزمایش انجام گیرد. بعد از تاریخ آزمایش کلمه “E” باید ذکر شود. در اکثر موارد بجای آزمایش هیدرواستاتیک آزمایش بصری انجام می شود که هم ساده تر و هم ارزانتر است. آشکار است کسانی که با سیلندرها سروکار دارند در جابجا کردن آنها باید دقت نمایند و مراقب عوامل خورندگی یا صدمات فیزیکی باشند. هرگاه چنین شرایطی ملاحظه گردد باید روی سیلندر برچسب زده شود بطوریکه پس از برگشت به محل پر شدن دقیقا بررسی شود.

ضوابط بازرسی بصری برای سیلندرهای DOT
بازرسی تنها توسط افراد صلاحیت دار بایستی صورت گیرد و نتایج روی یک ورقه اطلاعات مناسب ثیت شود و کپی های تکمیل شده آن برای ثبت دائم نگهداشته شوند. نکاتی که روی این ورقه باید ثبت و بررسی شوند بشرح زیرند:

تاریخ بازرسی (ماه و سال)
عدد مشخصه DOT

مشخصات سیلندر(علامت ثبت شده، عدد سری، تاریخ ساخت و اگر برای شناسایی کافی لازم باشد علامت مالکیت)
نوع پوشش محافظ سیلندر(رنگ و غیره و ذکر اینکه رنگ با پوشش دوباره لازم است یا نه)

موارد مورد بررسی (نشت، خورندگی، حفره یا فرورفتگی در سطح یا بالای مخزن پایه شکسته شده یا صدمه دیده، حلقه محافظ، خطر آتش سوزی)

وضعیت سیلندر (مصرف شده، یا برای تعمیر به تولید کننده برگشت داده شده یا کنار گذاشته شده) سیلندری که به طریق بالا بازرسی شده باید تاریخ داشته باشد تا بتوان تاریخ آزمایش مجدد را ثبت نمود، مگر آنکه حرف “E” بدنبال تاریخ (ماه و سال) آمده باشد که نشان میدهد که بررسی مجدد روی آن صورت گرفته است .

 تمام بازرسی ها بایستی به وسیله امتحان دقیق سیلندر بعد از هر بار پر کردن تکمیل شود و چنانچه فرورفتگی زیاد، نقاط خورده شده، نشت یا شرایط دیگری که سیلندر را غیر قابل مصرف نشان دهد دیده شد سیلندر را باید کنار گذاشت.

مخازن ASME

مخازن گاز مایع به جز آنهایی که بر حسب مشخصات DOT ساخته شده بایستی حروف اول موسسه ای را که مطابق ضوابط آن سیلندر ساخته شده دارا باشد. ضوابط ASME تحت نظر جامعه مهندسین مکانیک آمریکا است و از سال ۱۹۳۱ به بعد معمول بوده است. ضوابط تعدادی از مخازن گاز مایع مشتركا توسط API (انستیتو نفت آمریکا) و (ASME جامعه مهندسین مکانیک آمریکا) تدوین شده است. این ضوابط مسئله مصالح، روش ساخت و عوامل ایمنی را آسان نموده است، اما از طرف دیگر احتیاج به فشار کار طراحی بالاتر دارد. از سال ۱۹۶۱ ضابطه مشترک (ASME, API)دیگر قابل قبول نیست.

بطور کلی ضوابط ASME شامل مخازن گاز مایع در مصارف خانگی است که اندازه آنها کوچک و تا ظرفیت ۹۰۰۰ گالن میباشد. مخازن سوخت کوچکتر که برای تامین سوخت موتورهای احتراق داخلی به کار می روند بمانند مخازن بزرگتر که در کامیونهای تحویل دهنده و خطوط حمل و نقل استفاده می شوند تحت ضوابط بالا قرار میگیرند. از آنجائیکه این واحدهای متحرک با حمل و نقل سروکار دارند تابع ضوابط DOT میباشد
یکی از شروط در ضوابطی که مخازن تحت آنها ساخته می شوند این است که فقط جوشکارهای با صلاحیت و ماهر مجاز به اعمال جوشکاری هستند. روی مخازنی که ممکن است در محل نیاز به جوشکاری داشته باشند صفحاتی ساخته شده است. جوشکاری در محل محدود به این صفحات یا پایه هایی است که قبلا روی مخزن جوش داده شده اند. بعد از آنکه عمل ساخت مخازن تحت این ضوابط تکمیل شد یک تست هیدرواستاتیکی ضربه ای انجام می شود. تانک به وسیله آب پر شده و فشاری بالاتر از فشار کار طراحی به آن وارد می شود. در حالیکه تانک تحت فشار است یک آزمایش ضربه ای روی آن انجام میگیرد. اگر اتصالات در طول آزمایش محکم بمانند، میتوان با اطمینان فرض کرد که تانک میتواند سوخت مورد نظر را با اطمینان کافی حمل کند

فشار کار(Working Pressure)
سوخت هایی که در گاز مایع به کار می روند عبارت اند از بوتان، پروپان و مخلوط های گوناگون این دو نوع تجارتی آن درصد کمی اتان و هیدروکربن های وابسته نزدیک را دارا میباشد. ماکزیمم فشار بخار ممکن است از مقدار ۶0 پوند برای بوتان تا مقدار ۲۰۰ پوند برای پروپان باشد. برای مقابله با این محدوده وسیع فشار NFPA شماره ۵۸ طبقه بندی های گوناگون بر اساس فشار طراحی مینیموم فراهم کرده است. هر کدام از این ها مناسب برای محصولیست که در درجه حرارت ۱۰۰ فشارش از یک فشار مشخص بیشتر نشود. برای مثال با مراجعه به جدول ۲ معلوم می شود که مخزن مناسب برای گازی که فشار بخار آن در100 درجه فارنهایت بیشتر از ۱۰۰ پوند نباشد، مخزنی است که فشار طراحی مینیموم ۱۲۵ پوندی داشته باشد.
در زمینه هایی که مخازنی با فشارهای کار طراحی متفاوت به کار می روند مخصوصا مهم است که فرد تحویل دهنده سوخت بداند که آیا مخزن برای محصول مورد نظر او مناسب است یا نه. بطور مثال اگر پروپان در مخزنی قرار گیرد که برای بوتان طراحی شده شیر اطمینان در درجه حرارت حدود ۶۰ فارنهایت شروع به عبور دادن گاز میکند. البته مخزن از هم گسیخته نمی شود اما رها شدن سوخت در هوا هم باعث هدر رفتن سوخت گردیده و هم خطرناک خواهد بود

در حالت فرضی که در بالا ذکر شد، اگر راننده تانکریه صفحه مشخصات روی مخزن دقت کرده بود، اطلاعات زیر را پیدا میکرد.
فشار طراحی ۱۲۵ پوند (یا برای مخزن از نوع قدیمی۱۰۰ پوند) این مخزن نباید محصولی با فشار بخار بیشتر از ۱۰۰ پوند در درجه حرارت ۱۰۰ درجه فارنهایت داشته باشد (در مورد مخزن از نوع قدیمی بیشتر از ۸۰ پوند نباشد.)
هر کدام از نکات بالا مشخص میسازد که مخزن مربوطه برای ذخیره پروپان مناسب نیست.

علائم مخزن ASME
در جدولی که بعد می آید علائمی که مطابق با NFPA شماره ۵۸ سال ۱۹۷۲ میباشد درج شده است. این علائم مشخصه های مثبتی فراهم می آورند و روی یک صفحه مانند آنچه در شکل 3 می آید چاپ شده اند. لازم است که این صفحه روی مخزن نصب شده و پس از آنکه مخزن در محل قرار گرفت قابل رویت باشد. این امر بخصوص برای مخازنی که در زیر زمین قرارگرفته اند برای شناسایی درست مهم است. ممکن است مخازن از نوع قدیمی به طریقی که گفته شد علامت گذاری نشده باشند ولی استفاده از آنها چنانچه در زمان ساخت مطابق با استانداردها باشند ممنوع نشده است.

علائمی که برای مخزن ASME لازم است:
مخزن ASME که در نقطه مصرف به طریق حجمی پر می شوند مطابق با آنچه در زیر می آید باید علامتگذاری شده باشند. این علائم به وسیله یک صفحه فلزی باید به مخزن وصل شوند و طوری قرار گرفته باشند که پس از نصب مخزن قابل رویت باشند.
(الف) نوع استفاده مخزن طرح شده برای زیرزمین یا روی زمین با هر دو .
(ب) اسم و آدرس تولید کننده مخزن یا نام تجارتی آن.
(ج) ظرفیت آبی مخزن بر حسب پوند یا گالن

(د) فشار طراحی بر حسب پوند.
(ه) عبارت “این مخزن نباید دارای محصولی باشد که فشار بخار آن در 100 درجه فارنهایت بیشتر از ….. پوند باشد (به جدول ۲ مراجعه کنید)

(و) یا ماکزیمم ارتفاع مایع بر حسب اینچ باید داده شود و یا درصد حجم مخزن که میتوان آن را از مایع پر کرد برای درجه حرارت های بین ۲۰ درجه فارنهایت تا ۱۳۰۴ فارنهایت باید مشخص شود. میزان اضافی درجه حرارت در این فاصله حداکثر ۲۰ درجه فارنهایت است.

(ز) این ارتفاع ممکن است توسط وسیله مدرجی که ارتفاع مایع رانشان میدهد یا روی صفحه مشخصات مخزن نشان داده شود این علائم برای مخازنی که با ارتفاع مایع ماکزیمم ثابت یا مخازنی بطریق وزنی پر می شوند لازم نیست.
(ح) برای منابعی که بطور وزنی پر می شوند وزن خالص مخزن مورد نظر مشخص شود.

(ط) سطح كل بر حسب فوت مربع .

منضمات مخزن
یک مخزن گاز مایع از جهاتی شبیه به یک خانه است که بدون مبلمان و منضمات چندان قابل استفاده نمیباشد. به منظور پر کردن مخزن از سوخت و استفاده از آن، دانستن حجم سوخت و فشار آن، حفظ مخزن از فشار زیاد از حد و جلوگیری از خطرات بعلت شکسته شدن خط، لازم است که از سری اقلامی که تحت عنوان “منضمات” میباشد استفاده نمود. منضمات اساسی که معمولا روی مخازن گاز مایع یافت می شوند در شکل ۴ نشان داده شده اند. البته قسمتهای دیگری هم هستند که ممکن است با مخازن بزرگ و یا تحت شرایط خاصی به کار روند.

در بسیاری از تاسیسات خانگی کلیه این منضمات در یک مجموعه یکپارچه قرار دارند.

ضوابط کلی
به منظور اطمینان از اینکه تمام شیرها، اتصالات و ساير منضماتی که در مورد سیستم های گاز مایع به کار می روند و برای این امر مناسب اند، باید طرح و ساخت آنها تایید شده باشد. مطابق استانداردهای NFPA لازم است که چنین تاییدی به یکی از روش های زیر حاصل شود.(در اینجا روش های ذکر شده مربوط به چگونگی کسب تاییدیه در کشور آمریکا است. در ایران معمولا کلیه ضوابط باید مورد تایید اداره استاندارد ایران باشد)
تایید منضمات گوناگون همراه با تایید سیستم مربوط به آنهاست و برای سه طبقه بندی مختلف مورد استعمال دارد که به شرح زیر اند:

سيستم هایی که مخازن (ICC) (DOT) به کار میبرند.
این مربوط خواهد بود به سیستم های سیلندری و اقلام زیر که باید مورد تایید قرارگیرند: شیرهای مخزن، اتصالات، مجموعه شیرهای چند راهه و رگلاتورها. تایید اقلام خاص نسبت به خود سیستم به عنوان یک واحد این حسن را دارد که امور زیر را ساده تر میکند. قرار دادن یک رگلاتور با ظرفیت بیشتر، تغییر از مصرف دستی به مصرف اتوماتیک، یا تغییرات دیگری که ممکن است لازم باشد.

مخازن با ظرفیت تا ۲۰۰۰ گالن آب
در اینجا کل سیستم که برای مصرف خانگی و یا تجاری به کار می رود به عنوان یک واحد باید تایید شود. عامل محدودکننده ممکن است اندازه مخزن باشد یا کل سیستم که میتواند به عنوان یک واحد كلا تایید شود یا اینکه مجموعه مخزن و رگلاتور جداگانه مورد تاکید قرارگیرند. البته در اینجا هم برخی از تغییرات و تعمیرات میتوانند جداگانه تایید شوند.

مخازن با ظرفیت بیش از ۲۰۰۰ گالن آب
برای این مخازن بزرگتر کل سیستم به عنوان یک واحد باید تایید شود نه تک تک قسمت ها سیستم هایی از این نوع معمولا مصارف تجاری و صنعتی را تامین میکند که در بیشتر موارد توسط افراد صلاحیت داری که تعیین منضمات لازمه تخصص دارند طراحی می شوند.
تایید تک تک اجزاء متشکله نسبت به تایید کل سیستم باعث آسان شدن طراحی این نوع سیستم می شود.
ضابطه دیگری که در مورد منضماتی که مستقیما به مخزن وصل می شوند معمول است بستگی به میزان فشاری که میتوانند تحمل کنند دارد، اگرچه فشار مخزن خود بطور قابل ملاحظه ای به درجه حرارت سوخت و ترکیب آن بستگی دارد.

همه شیرها، فشارسنج ها و ساير ضمائم بایستی از مصالح مناسب برای گاز مایع ساخته شده و فشار کار آنها کمتر از ۲۵۰ پوند نباشد. از آنجاییکه مخزن در یک یا چند جا محل هایی برای نصب ضمائم مواد لازمه باید داشته باشد، این محل ها بايد دقيقا محافظت شوند.
در زیر تعدادی از وسایلی که به کار می روند آمده اند:
شیرهای اطمینان که برای محافظت در مقابل صدمات در داخل نصب شده اند.
استفاده از یک حلقه حفاظت که قسمت قابل مشاهده شیر را از بقیه قسمت ها جدا کرده و باعث می شود که قسمت های سالم بی عیب بمانند.
یک اریفیس با اندازه سوراخ شماره ۵۴ به کار می رود تا در صورت صدمه دیدن فشارسنج جریان گاز را محدود کند.
یک دایره محدود کننده برای عبور از میان شیرهای قطع جریان.
استفاده از شیرهای جلوگیری کننده از جریان اضافی و شیرهای پس فشار .
حفاظت از شیرهای مخازن و سایر ضمائم به وسیله درپوش های تهویه شده و یا استفاده از محل ایمن نصب درپوش ها در مدخل هایی که زیاد مورد استفاده نیستند.